MUSTAFA İTİŞKEN; SGK./SPGM. İşverenler Dai. Bş. lığı Şube Müdürü, bilirkişi, Kamu yönetimi uzmanı- 4/1/2016-
Önceki Konuların Özeti:Sigortalılığın vazgeçilemez veya devredilemez bir hak olduğunu, çalışanın sigortalı olması gerektiğini nasıl anlayacağı, sosyal güvenlik mevzuatı kapsamında işyerinin ve işverenliğin ne anlama geldiğini önceki konularımızda görmüştük.
Bu konumuzda hizmet akdiyle çalışanlar bağlamında (4/1a) sigortalılık ve sigortalılığın tescili konusunu tartışalım.
1-Hizmet akdi kapsamındaki sigortalılığın yasal tanımı
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca, hizmet akdiyle bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmaktadır.
Kanunun bu hükmünde dikkati çeken ilk hususlardan birisi, bu kapsamdakisigortalıların birden fazla işveren tarafından çalıştırılabilecekleri; sigortalılar açısından ifade etmek gerekirse, birden fazla işveren tarafından çalışabilecekleri hususudur. Bir diğer önemli husus ise çalıştırılma olgusudur. Yani edilgen bir konum söz konusudur. Bu durum, iş Kanunu/hukuku prensipleri kapsamında çalıştıranın, çalıştırılan karşısında daha güçlü olduğu yaklaşımının temelini oluşturur.
Önceki konularımızda değinmiştik. Hizmet akdi ile tüm sigorta kollarına tabi olmak suretiyle çalışanlardan biraz daha farklı olan bazı çalışma ilişkileri vardır ki, kanun koyucu bu kapsamda çalışanların farklılıkları ile birlikte bunların da hizmet akdine tabi olarak çalışanlar gibi değerlendirilmesini öngörmüştür.
2-Hizmet akdine tabi çalışanlar gibi sigortalı sayılan, diğer sigortalılar;
Aşağıda belirtilenler de hizmet akdi ile çalışanlar gibi sigortalı sayılırlar
a) İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıklarına ve yönetim kurullarına seçilenler.
b) Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belirlenen (SSİY.Ek-1’de belirtilen) film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar, düşünürler, yazarlar.
c) Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerin uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu, uyruksuz, göçmen, sığınmacı kişiler ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülke sigortalılarından, sözleşmede belirlenen istisna hâllerinin dışında kalan konularda ve alanlarda çalışmalarını hizmet akdine tabi sürdürenler.
ç)Büyükelçilik, konsolosluk mensuplarının özel hizmetlerinde çalıştırılanlardan gönderen devlette veya üçüncü bir devlette sigortalılıklarını belgeleyemeyenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken buralarda çalıştırılan Türk vatandaşları.
d) Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna (4081 sk.)göre, çiftçi malları koruma başkanlıkları veya meclisleri tarafından çalıştırılan koruma bekçileri.
e) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununda belirtilen umumi kadınlar.
f) Millî Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılıKanunun 4/C bendi kapsamında çalıştırılanlar.
g) 5510/4 üncü maddesi ile isteğe bağlı sigortalılık hükümlerine ve 506/G. 20 nci maddesi kapsamında sigortalı olmayan, kendi sigortalılıklarından dolayı bu kanunlara göre gelir veya aylık almayan ve 18 yaşını doldurmuş olanlardan; tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar.
ğ) Ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerlerinde kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olacak şekilde çalışanlar
h) Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olacak şekilde çalışanlar
ı) Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen Toplum Yararına Çalışma Programlarından yararlananlar.
3-Bazı sigorta kollarına tabi olan ve hizmet akdi kapsamında sigortalılar gibi değerlendirilenler
Bazı sigortalılar vardır ki tüm sigorta kollarından bazılarına tabi, bazılarına ise tabi değildirler. Bu nitelikteki sigortalıların durumu 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde(“d” ve “f” bentleri 5754/3 md. İle uygulamadan kaldırılmıştır.)“Bazı sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar” başlığı altında açıklanmaktadır.
a)Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesindeoluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular 4/a kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortası uygulanır.
b) Meslekî Eğitim Kanununda (3308 sk.) belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında; iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası;
Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547/46 (YÖK) tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan ve aylık prime esas kazanç tutarı, sigorta primine esas asgari aylık kazanç tutarında olan öğrenciler hakkında; iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır.
Bu bentte sayılanlar, 4/a kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlardan bakılmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır.
c)2013/Ağustos ödeme döneminden geçerli olmak üzere) “Harp Malulleri İle 2330 (Nakdi Tazminat Ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun)sayılı Kanuna göre veya bu kanuna göre aylık bağlanmasını gerektiren diğer kanunlar uyarınca vazife aylığı bağlanan malüllerin 4/a kapsamında çalışmaya başlamaları halinde bunların aylıkları kesilmez, haklarında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. Bunların istemeleri halinde, talep tarihlerini takip eden ay başından itibaren uzun vadeli sigorta kolları da uygulanır. Ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz.
e)Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler de kendileri hakkında iş kazası ve meslek hasatlığı sigortası ile kendilerinin bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olup olmadıklarına bakılmadan genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmak suretiyle, 4/a kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Bununla birlikte, Türkiye İş Kurumu bunlar için prim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte 5510 sk. kapsamında işyeri ve işveren sayılmamaktadır.
Bu bent, 6111/24.md. ile uygulamaya konmuş olup, bakmakla yükümlü olunup olunmadığına bakılmadan GSS primine tabi tutulmaları ise 6645/44 md ile 23/4/2015 tarihinden itibaren sağlanmıştır.
g)Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/a kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.
Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, isteğe bağlı (5510/50) sigortalılıktaki Türkiye’de ikamet etme şartı ve diğer bazı şartlar aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu durumda bu sigortalılardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmamaktadır.
Bu bent kapsamında yurt dışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 4/a kapsamında sigortalılık sayılır.
Sonraki Konu; Sigortalılığın bildirimi ve tesciline ilişkin işlemler konusuna devam edilecek.
Sağlıkla ve sevgiyle kalın. (4/1/2016)
MUSTAFA İTİŞKEN; SGK./SPGM. İşverenler Dai. Bş. lığı Şube Müdürü, bilirkişi, Kamu yönetimi uzmanı-
