Milli Eğitim Bakanlığında teftiş yapılanmasına ilişkin yerli yersiz söylemler paylaşılmaktadır. Bu söylemlerin birçoğu kulaktan dolma ve yasal zemini olmayan düşüncelerdir.
Teftiş sistemine ilişkin değişimi anlamak için hem 2023 Eğitim Vizyonu’nu hem de 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesini iyi bilmek gerekir.
2023 Eğitim Vizyonunda; teftiş sistemini daha işlevsel hale getirmek ve rehberlik rolünü ön planda tutarak özellikle okulların kurumsal gelişimini sağlamak, ayrıca özel öğretim kurumlarında eğitim/öğretim odaklı teftiş yürütmek hedefler arasındadır. Yine müfettişlerin inceleme, araştırma, soruşturma ve kurumsal rehberlik yapacak şekilde uzmanlık alanlarına ayrılması da yapısal hedefler arasındadır.
Teftiş sisteminin mevcut haliyle bu hedefi gerçekleştirmesinin mümkün olmadığı ve bahsedilen hedefleri gerçekleştirecek bir yapıya kavuşması için yapısal bir değişiklik gerektiği açıktır.
Bu değişiklik yapılırken esas alınması gereken yasal dayanak ise 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 320 maddesidir. (Bu kararname ile MEB Teşkilatını düzenleyen 652 Sayılı KHK’nın ilgili maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır.) 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Teftiş Kuruluna ilişkin maddesi aşağıdaki şekildedir:
Teftiş Kurulu Başkanlığı
MADDE 320 – (1) Teftiş Kurulu Başkanlığı, Bakanın emri veya onayı üzerine aşağıdaki görevleri yapar:
a) Bakanlığın görev alanına giren konularda Bakanlık personeline, Bakanlık okul ve kurumlarına, özel öğretim kurumlarına ve gerçek ve tüzel kişilere rehberlik etmek,
b) Bakanlığın görev alanına giren konularda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile gönüllü kuruluşlara, faaliyetlerinde yol gösterecek plan ve programlar oluşturmak ve rehberlik etmek,
c) Bakanlık tarafından veya Bakanlığın denetiminde sunulan hizmetlerin kontrol ve denetimini ilgili birimlerle iş birliği içinde yapmak, süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgili birimlere ve kişilere iletmek,
ç) Bakanlık teşkilatı ve personeli ile Bakanlığın denetimi altındaki her türlü kuruluşun faaliyet ve işlemlerine ilişkin olarak, usulsüzlükleri önleyici, eğitici ve rehberlik yaklaşımını ön plana çıkaran bir anlayışla, Bakanlığın görev ve yetkileri çerçevesinde denetim, inceleme ve soruşturma iş ve işlemlerini Bakanlık Maarif Müfettişleri aracılığıyla yapmak,
d) Her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumları ile il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinin rehberlik, işbaşında yetiştirme, denetim, değerlendirme, inceleme, araştırma ve soruşturma hizmetlerini Bakanlık Maarif Müfettişleri aracılığıyla yürütmek,
e) Bakan tarafından verilen diğer görevleri yapmak.
(2) Bakanlık tarafından veya Bakanlığın denetiminde sunulan hizmetlerin rehberlik ve teftişini sağlamak amacıyla gerekli görülen illerde Bakan onayı ile çalışma merkezleri kurulabilir. Teftiş Kurulu Başkanlığı, Başkan ile Başkanlık birimlerinde ve çalışma merkezlerinde görevli Bakanlık Maarif Müfettişleri ve Bakanlık Maarif Müfettiş Yardımcılarından oluşur. Başkanlığın görev merkezi Ankara’dır. Bu merkez, Başkanlık birimlerinde görevlendirilen müfettişlerin aynı zamanda çalışma merkezidir.
(3) Teftiş Kurulu Başkanlığının ve çalışma merkezlerinin görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma usul ve esasları, Bakanlık Maarif Müfettişlerinin ve Bakanlık Maarif Müfettiş Yardımcılarının görev, yetki ve sorumlulukları, mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, yeterlikleri, yükselmeleri, görevlendirilmeleri, çalışma merkezlerine dağılımları, merkezler arasında yer değiştirmeleri ve diğer hususlar yönetmelikle düzenlenir.
Görüldüğü üzere Teftiş Kurulunda Bakanlık Maarif Müfettişlerinin istihdam edilmesi, müfettişlerin Bakan onayıyla belirlenecek çalışma merkezlerinde çalışması yapısal temeli oluşturan esaslardır. 2023 Eğitim Vizyonunun hedefleri bu temel üzerine inşa edilmelidir.
Vizyonda yer alan kurumsal gelişimin izlenmesi ve kurumsal rehberlik çalışmalarının sağlıklı şekilde yürütülmesi için ihtiyaç duyulan değişiklikler şunlardır:
- Müfettiş sayısı artırılmalıdır. Bakanlığımızın 60 bine yakın eğitim kurumu olduğu dikkate alınırsa kurumsal gelişimin izlenmesi için en az 3000 müfettiş gereklidir (1 müfettişe 20 kurum düşer). Bakanlıkta 500 Maarif Müfettişi bulunmaktadır. Bunun için şahsa bağlı kadroda çalışan Maarif Müfettişleri Bakanlık Maarif Müfettişliğine atanmalıdırlar.
- Müfettişler soruşturmacı ve kurumsal rehberlik/teftiş yapanlar olarak iki ana gruba ayrılmalıdır. Soruşturmacı grupta, eğitimle alakalı veya mali konulur soruşturmalar olacağı dikkate alınarak hem eğitimci hem de diğer alanlardan müfettişler bulunmalıdır.
- Kurumsal rehberlik/teftiş yapacak müfettişler ise kendi içinde okulöncesi eğitim, özel eğitim, din öğretim, ilkokul, özel öğretim, mesleki ve teknik eğitim vb. uzmanlık alanlarına ayrılmalıdırlar.
- Müfettişler kendi uzmanlık alanlarındaki kurumlara yönelik rehberlik ve teftiş çalışmaları yürütmelidirler.
- Kurumsal gelişimin izlenmesi, rehberlik hizmetinin yürütülmesi açısından iki üç yılda bir rehberlik yapmak yerine müfettişlerin belirli kurumların mentörlüğünü yürütmesi ve yıl boyu izleme, değerlendirme çalışmaları yapması sağlanmalıdır.
- Rehberlik çalışmalarının daha yakından yürütülebilmesi için yaygın şekilde çalışma merkezleri oluşturulmalıdır.
- Müfettişlerce e-rehberlik ve e-mentörlük uygulamaları gibi çağdaş yöntemler kullanılarak rehberlik hizmetinde erişilebilirlik sorunu ortadan kaldırılmalı ve süreklilik sağlanmalıdır.
Teftiş sisteminde son yıllarda yapılan tüm değişikliklerin fiyasko ile sonuçlandığı unutulmamalı ve yeni yapılanmada iş ehline verilmelidir.
Doğan CEYLAN
Yönetim Bilimi Uzmanı
