İLK SÖZ Bu sitenin sevgili değerli okuyucuları, merhaba. Kamu hizmetimin uzun yıllarını, hizmet akdiyle çalışan ve çalıştıranların, sosyal güvenlik kanunlarındaki hak ve yükümlülükleri ileSosyal Güvenlik Kurumu ile olan ilişkilerinin değerlendirilmesine vermiş bir kişi olarakkendimi, (5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde tanımlanan) hizmet akdiyle çalışan/çalıştıran, sigortalı/işveren, Sosyal Güvenlik Kurumu ilişkilerininvesosyal güvenlik dilinde kısaca “İşveren işlemleri” olarak tanımlanan konularda sosyal güvenlik uzmanı olarak tanımlamakta bir sakınca görmemekteyim. İmkanlar el verdiği sürece, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık SigortasıKanunu kapsamında hizmet akdiyle çalışan ve çalıştıranların birbirlerine karşı hak ve yükümlülükleri ile bu kişi ve kuruluşların Kurum ile olan ilişkileri bağlamında zaman zaman bu köşede birlikte olacağız. Hepinize saygı ve sevgiler sunuyorum. HOŞBULDUK.
SİGORTALILIĞA NASIL HAK KAZANILIR
Sosyal Güvenlikte Uygulayıcı Kurum Ve Kuruluşlar
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun amacı; 1 inci maddesinde de yer verildiği üzere, sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına almaktır. Kanun, bu kapsamda yararlanacak kişileri, yararlanma şartlarını, hakları ve sistemin işleyiş usul ve esaslarını belirlemektedir.
Kanun, yararlanacak kişilerle birlikte işverenleri, sağlık hizmeti sunucularını uygulama bakımından gerçek kişileri, ve hertürlü kamu ve özel hukuk tüzel kişilerini, tüzel kişiliği olmayan diğer kurum ve kuruluşları kapsamaktadır.
Ülkemizde, çağdaş standartlara uygun sosyal güvenlik sistemini yürütmek ve ulusal kalkınma strateji ve politikalarını da dikkate almak suretiyle sosyal güvenlik politikasını uygulamak görevi 5502 sayılı Kanunla Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına verilmiştir.
Sosyal Güvenlik Kurumu, diğer görevlerinin yanı sıra, sosyal güvenlik uygulamalarını yapan ve yürüten, uygulamalarını bu alanda hizmet üreten diğer sosyal güvenlik kurumu ve sağlık kuruluşları ile doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilendiren bir devlet Kurumudur.
İşçi hakları nasıl ki uygulamada bulunan bazı iş kanunları ile ve özellikle/ağırlıklı olarak 4857 sayılı İş Kanununda düzenlenmiş ise, İş Kanunları kapsamda (özellikle ve ağırlıklı olarak 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında) çalışanların sosyal güvenlik hakları da 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenlenmiş bulunmaktadır.
Sigortalanmak Bir Haktır, Kaçınılamaz.
5510 sayılı Kanunun 92 nci maddesi uyarınca; kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin de genel sağlık sigortalısı olması zorunlu bulunmaktadır.
Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası kapsamındaki sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak veya bu haklardan vazgeçmek, bir başkasına devretmek, bu amaçla sözleşmelere hüküm koymak mümkün değildir.
Kısaca, sigortalılık bir haktır. Çalışanın bu haktan, çalıştıranın da kanunda belirlenmiş yükümlülüklerinden kaçınması mümkün olmadığı gibi, kanunun zorunlu tuttuğu kapsamda sigortalılık hakkından vazgeçmek veya kanun dışında kalma tercihinde bulunmak söz konusu olamaz.
Kısa, kolay anlaşılabilir ve net bir dille ifade etmek gerekirse; sigortasız çalışmak veçalıştırmak yasaktır. Sigortasız kişi çalıştıran işverenler ve kanunun öngördüğü gerekleri yerine getirmeyen kendi nam ve hesabına çalışanlar için aynı kanunda ihlal edilen fiile uygun müeyyideler düzenlenmiştir.
Nitekim, kanun metninin dikkatlice incelenmesinden de anlaşılacağı gibi,92 nci maddede sadece hizmet akdi ile çalışanlar tanımlanmamaktadır.
5510 sayılı Kanunun4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile (c) bendinde de farklı sigortalılık ilişkileri düzenlenmiş olup (b) bendinde, genel olarak ve kısaca kendi nam ve hesabına çalışanlar; (c) bendinde ise kamu kurumlarında hizmet akdine tabi olmadan, kadro ve pozisyonlarda çalışanlar ile 657 sayılı Kanunun 86 ncı maddesi uyarınca vekil atananlar da sigortalı sayılmaktadır.
Ayrıca, kanunun 5 inci maddesinde de bazı sigorta kollarına tabi olanlar açıklanmış olup, diğer çeşitli maddeler ile genel sağlık sigortalılığı, isteğe bağlı sigortalılık gibi tanımlama ve düzenlemeler yapılmıştır.
Sigortasız çalışmak/çalıştırmak yasaksa, bu hak nasıl doğar !
5510 sayılı Kanunun bütünü içinde; “amir hüküm” niteliğindeki bazı düzenlemeler ile hizmet akdine bağlı olmadan çalışan ve tanımları özel olarak yapılan bazı çalışanlar da hizmet akdi ile çalışanlar gibi 4/1a kapsamında sigortalı sayılmakla birlikte, esas itibariyle 5510 sayılı kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından; hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadır.
Bu bentteki en önemli teknik kavramlar; “Hizmet akdiyle çalışmak” ve “Bir veya bir kaç işveren tarafından çalıştırılmak” deyimleridir.
Sigortalılık hakkı, hizmet akdi unsurlarını içeren bir iş ilişkisinin kurulmasıyla kendiliğinden doğar/oluşur.
Bu hakkın ortaya çıkması ile çalışan “sigortalı”, kanunun 11 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca; bu sigortalıların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler “işyeri”, bu kapsamdaki sigortalıları çalıştıran gerçek kişiler, tüzel kişiler vetüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar da “işveren” olarak tanımlanmaktadır.
(*) Kamu Yön. uzmanı, SGK. Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü,
İşverenler Dairesi, Şube Müdürü
SONRAKİ KONU:
“Sigortalılığı oluşturan hizmet akdinin unsurları nelerdir ve diğer iş görme akitlerinden nasıl ayırt edilir.”
Yalnız ufak da bir yapıcı eleştirim olacak: Acaba resmiyetten biraz daha sıyrılıp daha samimi bir üslupla yazsanız nasıl olur? Bu şekilde kanun maddesini okumak biz biraz yoruyor.